Trong nỗ lực thu hẹp khoảng cách chăm sóc sức khỏe tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số, đặc biệt là đối với nhóm phụ nữ mang thai và bà mẹ nuôi con nhỏ, mô hình y tế lưu động và tư vấn dinh dưỡng cộng đồng đang ngày càng trở nên phổ biến. Tại nhiều xã vùng sâu vùng xa, việc tiếp cận các dịch vụ y tế cơ bản, đặc biệt là chăm sóc dinh dưỡng cho phụ nữ và trẻ em, vẫn còn nhiều khó khăn do khoảng cách địa lý, thiếu nhân lực, phương tiện, cũng như rào cản ngôn ngữ.

Trước những thách thức này, mô hình y tế lưu động và tư vấn dinh dưỡng tại chỗ – ngay tại thôn bản – đã được triển khai nhằm đưa dịch vụ y tế đến gần hơn với người dân. Thay vì chỉ tập trung tại trạm y tế xã, nhiều địa phương đã tổ chức các đội y tế cơ động, phối hợp cùng cán bộ y tế thôn bản để cung cấp viên sắt, hướng dẫn thực hành bữa ăn dinh dưỡng, cân đo đánh giá thể trạng định kỳ và tư vấn chăm sóc thai sản tận nơi cho các bà mẹ. Mô hình này không chỉ giúp phụ nữ dân tộc thiểu số được tiếp cận dịch vụ y tế đầy đủ hơn mà còn góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về dinh dưỡng – một vấn đề vốn còn rất hạn chế tại nhiều vùng.

TS.BS Huỳnh Nam Phương, Trưởng Phòng Quản lý khoa học – Viện Dinh dưỡng, ngành Y tế và chính quyền địa phương đã và đang triển khai nhiều hoạt động nhằm nâng cao chất lượng chăm sóc dinh dưỡng cho phụ nữ và trẻ em vùng dân tộc thiểu số. Các hoạt động này gồm bổ sung viên sắt/axit folic định kỳ hoặc viên đa vi chất cho phụ nữ mang thai và sau sinh tại tuyến xã, tư vấn dinh dưỡng, chăm sóc thai kỳ, nuôi con bằng sữa mẹ thông qua mạng lưới cán bộ y tế thôn bản. Mô hình chăm sóc dinh dưỡng trong 1000 ngày đầu đời được áp dụng tại nhiều xã vùng III trong khuôn khổ của Dự án 7 Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi theo mô hình chuẩn.

Đến năm 2025, sau 3 năm triển khai, đã có 687 xã có mô hình đạt chuẩn trên tổng số 1354 xã vùng III toàn quốc. Một số địa phương còn phối hợp với tổ chức quốc tế như Tầm nhìn thế giới, Save the Children thực hiện mô hình ‘Câu lạc bộ dinh dưỡng’, hỗ trợ thay đổi hành vi tích cực. Tuy nhiên, việc triển khai vẫn gặp không ít khó khăn về nguồn lực, nhận thức cộng đồng và tính bền vững. Vì vậy, rất cần sự hỗ trợ liên ngành và đầu tư lâu dài để đảm bảo hiệu quả.

Cán bộ y tế thôn bản giữ vai trò nòng cốt trong mô hình này, họ là người đồng bào, hiểu ngôn ngữ, nếp sống và tập quán nên dễ dàng truyền đạt kiến thức dinh dưỡng và tư vấn sức khỏe một cách gần gũi, hiệu quả hơn. Bên cạnh các dịch vụ y tế trực tiếp, một trong những yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả chăm sóc dinh dưỡng là truyền thông thay đổi hành vi. Nhiều bà mẹ người dân tộc thiểu số vẫn duy trì thói quen ăn uống đơn điệu, kiêng khem sai cách trong thai kỳ hoặc sau sinh, cho con ăn dặm sớm, dẫn đến thiếu vi chất nghiêm trọng.

Do đó, việc lồng ghép truyền thông về dinh dưỡng vào sinh hoạt cộng đồng là cách làm đang được một số tỉnh vùng cao triển khai hiệu quả. Chẳng hạn, tại các buổi họp bản, hội phụ nữ hoặc phiên chợ vùng cao, cán bộ y tế có thể phát tài liệu hướng dẫn, kể chuyện dinh dưỡng bằng tiếng dân tộc, tổ chức trò chơi kiến thức để giúp người dân dễ nhớ, dễ làm theo. https://www.vietnamplus.vn/

Dù còn nhiều thách thức, mô hình y tế lưu động và tư vấn dinh dưỡng tại bản đang chứng minh tính phù hợp với địa bàn vùng cao, vùng đặc biệt khó khăn. Việc đầu tư thêm nguồn lực, trang thiết bị di động và chính sách hỗ trợ cho cán bộ y tế thôn bản sẽ là yếu tố then chốt để mô hình này lan rộng, tạo nền tảng vững chắc cho chăm sóc sức khỏe bà mẹ, trẻ em vùng dân tộc thiểu số.

Một trường hợp bị thủy đậu biến chứng nặng vừa được tiếp nhận và điều trị tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TPHCM. Bệnh nhân là ông P., 50 tuổi, ngụ tại TPHCM, người khỏe mạnh, không có tiền căn bệnh nền và chưa từng tiêm chủng thủy đậu.

Ông P. nhập viện sau khi xuất hiện các triệu chứng sốt cao, mệt mỏi, ăn uống kém và đau bụng nhẹ trong 4 ngày. Tình trạng bệnh nhân nhanh chóng trở nặng khi xuất hiện bóng nước khắp người và phải hỗ trợ hô hấp. Bệnh nhân được chẩn đoán mắc thủy đậu và được điều trị tại một bệnh viện địa phương nhưng tình trạng không cải thiện.

Sau đó, bệnh nhân được chuyển lên Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TPHCM với chẩn đoán thủy đậu biến chứng viêm phổi. Tại đây, bệnh nhân được điều trị tích cực với các biện pháp can thiệp như thở máy và dùng thuốc đặc trị.

Đến nay, sau 10 ngày nằm phòng hồi sức tích cực, viện phí của ông P. đã lên đến gần 100 triệu đồng và dự kiến sẽ mất thêm khoảng 180 triệu đồng cho thời gian điều trị hơn 3 tuần. Tuy nhiên, tiên lượng phục hồi của bệnh nhân còn khá dè dặt.

Các bác sĩ Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TPHCM cảnh báo rằng nhiều người thường chủ quan với bệnh thủy đậu, nhưng thực tế đã có các trường hợp biến chứng nặng. Những đối tượng có cơ địa suy giảm miễn dịch, người già, bệnh nhân ung thư, thai phụ… có nguy cơ cao trở nặng khi mắc thủy đậu.

Bệnh thủy đậu lây nhiễm qua các bóng nước, từ lúc nổi lên đến lúc lặn đều có thể lây. Người dân cần đi khám sớm khi thấy sốt cao, phát ban, da nổi mẩn… để kịp thời phát hiện bệnh. Đặc biệt, không chủ quan khi còn trẻ và có sức khỏe mà không mua bảo hiểm y tế, vì khi diễn tiến nặng bệnh nhân sẽ mất rất nhiều tiền để điều trị.

Đã có trường hợp mắc thủy đậu diễn tiến nặng nề, suy đa cơ quan, phải nằm điều trị dài ngày, chạy ECMO ở Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TPHCM, khiến viện phí đội lên đến 300-400 triệu đồng, đẩy bệnh nhân và gia đình vào tình trạng khánh kiệt tài chính.

Khi chăm sóc người nhà mắc thủy đậu, người thân cần chú ý vệ sinh mũi họng, thay quần áo, rửa tay kỹ, bảo hộ cẩn thận để tránh lây nhiễm bệnh.