Hàng giả và hàng độc hại đang ngày càng phổ biến trong cuộc sống hàng ngày của người dân thông qua các loại thực phẩm, dược phẩm và hàng tiêu dùng. Mới đây, Công an TP.HCM đã thu giữ hàng hóa trị giá 40 tỷ đồng trong đợt cao điểm chống hàng giả, hàng lậu và gian lận thương mại.

Trong số các vụ điển hình, cơ quan chức năng đã thu giữ hơn 30.000 đơn vị mỹ phẩm giả mạo các nhãn hiệu nổi tiếng được bảo hộ tại Việt Nam như Johnson’s baby, Clear, Sensodyne, Nivea, Romano… Ngoài ra, một đường dây sản xuất 220.000 chai nhớt giả thương hiệu Castrol, Yamaha, Honda cũng bị phát hiện. Đáng chú ý, một băng nhóm sản xuất dầu gió con ó giả nhãn hiệu ‘Eagle Brand Medicated Oil’ của Singapore với số lượng gần 70.000 chai cũng bị triệt phá.

Theo thống kê, năm 2024, có 47.000 vụ hàng giả, gian lận được xử lý, với xu hướng tăng trên sàn thương mại điện tử và mạng xã hội. Vậy tại sao những sản phẩm độc hại này vẫn được sản xuất và tiêu thụ? Câu trả lời nằm ở chính người tiêu dùng, những người vô tình biến mình thành ‘con tin’ của việc chạy theo giá rẻ mà quên mất kiểm chứng chất lượng thực tế.

Một khảo sát về hành vi mua sắm bốc đồng trên 400 người dân ở TP.HCM cho thấy, có đến 36% người được hỏi thừa nhận họ thường xuyên mua hàng mà không kiểm tra kỹ chất lượng, nguồn gốc sản phẩm. Lý do chủ yếu là tâm lý ‘sợ lỡ deal’, sợ bỏ lỡ cơ hội mua hàng giảm giá. Con số 68% tin tưởng tuyệt đối vào người nổi tiếng quảng cáo càng cho thấy sức mạnh của marketing trong việc chi phối quyết định mua sắm. Đặc biệt, 82% người tiêu dùng chọn sản phẩm dựa trên yếu tố giá cả, thay vì chất lượng.

Chuyện khởi nghiệp với dòng chả lụa thuần khiết, không hàn the, gói bằng lá chuối tự nhiên, buộc bằng lạt tre, nhưng thất thế trước nhóm hàng giá rẻ chỉ 80.000-100.000 đồng/kg, cho thấy một bộ phận người tiêu dùng coi trọng giá rẻ hơn sức khỏe.

Để tạo ra ‘phép màu’ trong lĩnh vực an toàn thực phẩm, cần triển khai chiến lược toàn diện trên ba vấn đề chính. Mỗi người tiêu dùng cần được trang bị kỹ năng cơ bản như đọc nhãn mác, kiểm tra nguồn gốc xuất xứ, không tin mù quáng vào quảng cáo… Về mặt pháp lý, cần xử phạt nghiêm khắc các doanh nghiệp vi phạm môi trường, xử lý hình sự nghiêm minh các hành vi sản xuất thực phẩm độc hại, công khai rộng rãi danh tính người vi phạm trên mọi phương tiện thông tin đại chúng.

Cuộc chiến với hàng giả, độc hại rõ ràng không đơn thuần là vấn đề y tế công cộng, mà còn là cuộc chiến về đạo đức kinh doanh và niềm tin xã hội. Chỉ khi nào người tiêu dùng thực sự đặt sức khỏe và chất lượng cuộc sống lên trên yếu tố giá cả, khi đó Việt Nam mới có thể tạo ra ‘phép màu’ về tiêu dùng, góp phần vào cuộc chiến chống hàng giả.

Vấn nạn hàng giả, hàng nhái đang trở thành một thách thức lớn đối với nền kinh tế và quyền lợi của người tiêu dùng trên toàn quốc. Tình trạng này không chỉ gây ra những hệ lụy cho thị trường mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và sự an toàn của người tiêu dùng. Đặc biệt, với sự phát triển của thương mại điện tử, hoạt động kinh doanh và vận chuyển hàng cấm, hàng lậu, hàng không rõ nguồn gốc có xu hướng gia tăng, tạo ra một môi trường kinh doanh không lành mạnh.

Trước thực trạng này, việc ngăn chặn và đẩy lùi vấn nạn hàng giả đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt và đồng bộ của các lực lượng chức năng. Bên cạnh đó, sự tham gia mạnh mẽ của cộng đồng doanh nghiệp cũng là một giải pháp quan trọng để tạo ra một thị trường lành mạnh và ngăn ngừa những vi phạm từ gốc. Hàng giả, hàng nhái hiện nay được làm giả với mức độ tinh vi cao, với các sản phẩm được “nhái” y hệt từ tem nhãn đến mã QR và được bán với giá thấp hơn, khiến người tiêu dùng khó phân biệt.

Nhiều doanh nghiệp đã gặp phải vấn đề về hàng giả, hàng kém chất lượng và đã phải phối hợp với các lực lượng chức năng để xử lý. Công ty cổ phần Ngôi sao châu Âu (Eurostars JSC) là một trong những đơn vị gặp nhiều vấn đề về hàng giả, hàng kém chất lượng. Ông Trần Việt Hải, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần Ngôi sao châu Âu, cho biết doanh nghiệp của ông đã gặp phải các đối tượng làm giả giấy tờ nguồn gốc nước ngoài để đưa ra thị trường hàng trăm nghìn sản phẩm giả.

Công ty cổ phần Dược phẩm Thái Minh cũng đã có nhiều kinh nghiệm trong việc chống hàng giả và vi phạm sở hữu trí tuệ. Ông Hàn Ngọc Anh, Giám đốc Điều hành Công ty cổ phần Dược phẩm Thái Minh, cho biết công ty đã triển khai chương trình đổi vỏ lấy quà để hỗ trợ khách hàng dùng lâu dài và đã cài mã định danh cho sản phẩm để giúp khách hàng kiểm tra sản phẩm.

Báo cáo của Văn phòng Thường trực Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia cho thấy tình trạng hàng giả, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ ngày càng được sản xuất trên quy mô lớn, với các hành vi gian lận thương mại ngày càng tinh vi và phức tạp. Trong 6 tháng đầu năm 2025, các đơn vị chức năng và các địa phương đã bắt giữ và xử lý 50.736 vụ việc vi phạm, thu nộp ngân sách hơn 6.532,6 tỷ đồng, khởi tố hình sự 1.875 vụ và 3.235 đối tượng.

Để ngăn chặn và đấu tranh với vấn nạn hàng giả, ông Trần Hữu Linh, Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương), cho hay trong thời gian tới, cục sẽ tiếp tục chỉ đạo lực lượng quản lý thị trường cả nước đẩy mạnh giám sát thị trường thông qua công nghệ số, kết nối dữ liệu liên thông và hoàn thiện cơ chế pháp lý phù hợp với đặc thù thương mại hiện đại, đặc biệt là thương mại điện tử.

Cùng với đó, lực lượng sẽ triển khai các chuyên đề kiểm tra hàng giả, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, song song với hoạt động tuyên truyền, ký cam kết với tổ chức, cá nhân kinh doanh trên nền tảng số để nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật. Lãnh đạo thành phố Hà Nội đã yêu cầu các sở, ngành thành viên Ban Chỉ đạo 389 Thành phố, ủy ban nhân dân các xã, phường cương quyết xử lý triệt để đối với các vấn đề liên quan đến sức khỏe và an toàn của người dân.

Lãnh đạo thành phố cũng lưu ý các lực lượng tập trung tăng cường kiểm tra đột xuất các địa bàn, lĩnh vực, mặt hàng trọng điểm, nhất là kinh doanh trên thương mại điện tử, đồng thời đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật để nâng cao ý thức, trách nhiệm và ý thức của người dân và doanh nghiệp “nói không” với hàng giả; hỗ trợ người dân và doanh nghiệp xây dựng thương hiệu, đăng ký sở hữu trí tuệ, sản xuất, kinh doanh đúng chất lượng, công bố đối với sản phẩm theo quy định.

Trò chơi ‘xé túi mù’ thực phẩm, một hình thức mua hàng đang trở thành xu hướng trong giới trẻ, ẩn chứa những nguy cơ về an toàn thực phẩm mà người tiêu dùng cần đặc biệt lưu ý. Khác biệt với hình thức mua hàng truyền thống, ở đây người mua sẽ không có cơ hội kiểm tra sản phẩm bên trong túi cho đến khi người bán thực hiện hành động ‘xé’ túi. Điều này vi phạm nghiêm trọng nguyên tắc kiểm soát đầu vào của thực phẩm, tước đi quyền được biết của người tiêu dùng về thành phần, hạn sử dụng, điều kiện bảo quản cũng như cơ sở sản xuất của sản phẩm.

Các chuyên gia nhận định rằng trò chơi này đang tận dụng rất thành công yếu tố tâm lý và hành vi của người trẻ, tạo nên cảm giác hồi hộp và kích thích thần kinh khi chờ đợi những điều bất ngờ. Tuy nhiên, bên cạnh đó, đây cũng là một chiến thuật để người bán hàng tận dụng hình thức livestream, tạo hiệu ứng đám đông và kết hợp với kỹ thuật thao túng tâm lý, khiến người xem dễ mất khả năng cân nhắc lý trí, dẫn tới mua hàng trong trạng thái hưng phấn nhất thời.

Về góc độ an toàn thực phẩm, hình thức bán thực phẩm qua trò chơi ‘xé túi mù’ đã và đang vi phạm nghiêm trọng nguyên tắc kiểm soát đầu vào của thực phẩm. Người tiêu dùng không được cung cấp những thông tin tối thiểu về sản phẩm như thành phần, hạn sử dụng, điều kiện bảo quản, đơn vị sản xuất – những yếu tố bắt buộc để đánh giá mức độ an toàn của sản phẩm. Những mặt hàng này có thể là hàng lậu, hàng xách tay trôi nổi không được phép lưu hành hợp pháp, tiềm ẩn nguy cơ gây hại đến sức khỏe của người tiêu dùng.

Tổ chức Y tế và các chuyên gia cảnh báo rằng việc tiêu dùng những sản phẩm ngẫu nhiên không được phép như vậy là nguy hiểm với sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là với trẻ em và những người có hệ tiêu hóa yếu. Người dùng có thể gặp phải nguy cơ ngộ độc cấp tính do vi khuẩn, nấm mốc hay độc tố sinh học từ thực phẩm đã biến chất. Về dài hạn, việc sử dụng những sản phẩm không rõ nguồn gốc có thể dẫn đến tích lũy độc tố như kim loại nặng, những phụ gia không kiểm soát, gây tổn thương lên gan, thận và hệ miễn dịch của cơ thể, ảnh hưởng đến sinh sản hoặc tăng nguy cơ ung thư nếu sử dụng thường xuyên những sản phẩm có chứa chất cấm.

Trước những rủi ro tiềm ẩn, người tiêu dùng cần nâng cao nhận thức và có cái nhìn nghiêm túc về vấn đề an toàn thực phẩm, đặc biệt khi tham gia vào các hình thức mua hàng mới lạ như ‘xé túi mù’. Đồng thời, các cơ quan chức năng cần có biện pháp kiểm soát và quản lý chặt chẽ hơn đối với hình thức kinh doanh này, nhằm đảm bảo quyền lợi và sức khỏe của người tiêu dùng.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và các cơ quan chuyên môn khác cũng kêu gọi người dân hãy cẩn trọng khi sử dụng các sản phẩm thực phẩm không rõ nguồn gốc, không được kiểm định chất lượng. Việc đảm bảo an toàn thực phẩm là trách nhiệm không chỉ của người sản xuất và kinh doanh mà còn của cả người tiêu dùng, trong việc đưa ra quyết định mua hàng sáng suốt.

Tổ chức bảo vệ người tiêu dùng Which? đã kêu gọi chính phủ Anh ưu tiên cải cách hệ thống thực thi pháp luật đối với người tiêu dùng một cách khẩn cấp. Điều này đến sau khi một nghiên cứu mới cho thấy hơn 65% sản phẩm chăm sóc sắc đẹp bán trên các thị trường trực tuyến như Amazon, eBay, TikTok Shop và Vinted có khả năng là hàng giả.

Trong cuộc điều tra, Which? đã mua 34 sản phẩm mỹ phẩm từ các nhà bán hàng thứ ba, những người đã tích lũy hàng nghìn lượt bán các mặt hàng này trên các nền tảng trực tuyến mentioned ở trên. Các sản phẩm mỹ phẩm được quảng cáo là từ các thương hiệu như Charlotte Tilbury, La Roche-Posay, Maybelline, The Ordinary và MAC Cosmetics.

Sau khi kiểm tra trực quan bao bì và nội dung của các sản phẩm này, so sánh với các sản phẩm chính hãng mua từ các nhà bán lẻ đáng tin cậy, kết quả cho thấy có 23 trong 34 sản phẩm mua được cho là hàng giả (67%). Điều này bao gồm 4 trong 11 sản phẩm đặt hàng trên Amazon, 8 trong 11 sản phẩm mua trên eBay, 5 trong 6 sản phẩm đặt hàng từ TikTok Shop và 6 trong 6 sản phẩm mua trên Vinted.

Many sản phẩm giả rất khó phát hiện và chỉ trở nên rõ ràng khi so sánh trực tiếp với mẫu chính hãng. Which? cho biết bản chất thuyết phục cao của các sản phẩm giả này có nghĩa là người tiêu dùng có thể dễ dàng bị lừa, đặt họ vào tình thế nguy hiểm.

Which? đã phát hiện một chai xịt giữ make-up Charlotte Tilbury Airbrush Flawless Setting Spray (giá gốc 32,99 bảng) mua từ Amazon với giá 37,90 bảng ‘có vẻ ngoài giống thật’, nhưng khi kiểm tra kỹ hơn, các nhà nghiên cứu nhận thấy nó có mùi thơm nồng nặc, khác biệt rõ ràng so với mẫu chính hãng.

Tương tự, một thỏi son MAC Macximal silky matte lipstick màu Ruby Woo (giá gốc 25 bảng) mua từ Vinted với giá 15 bảng đã đến trong bao bì rất giống với phiên bản chính hãng, nhưng khi so sánh kỹ, viên son chính nó lại có logo bị lem nhem không khớp với bản gốc.

Các nhà nghiên cứu cũng xác định được các vấn đề rõ ràng hơn với các sản phẩm mua, bao gồm các vấn đề với bao bì – như lỗi chính tả và lỗi phong cách – cũng như các mối quan ngại về nội dung.

Cuộc điều tra này đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về rủi ro sức khỏe nghiêm trọng cho người tiêu dùng, cảnh báo rằng mỹ phẩm giả có thể chứa các thành phần độc hại như chì, thủy ngân hoặc asen và trong một số trường hợp, thậm chí là phân động vật.

Tiến sĩ Aamna Adel, bác sĩ da liễu tư vấn, cho biết ngay cả khi một sản phẩm giả chứa các thành phần hoạt tính chính hãng như axit glycolic hoặc retinol, sự thiếu hụt quy định hoặc giám sát trong sản xuất của họ có nghĩa là chúng có thể được xây dựng không chính xác. Điều này đặt ra nguy cơ kích ứng da, nhiễm trùng da hoặc thậm chí bỏng hóa chất.

Which? cho biết rõ ràng là cần có hành động thực thi mạnh mẽ để đóng cửa các nhà bán hàng này, nhưng nghiên cứu trước đó của họ đã chỉ ra rằng hàng hóa giả và các tội phạm khác không phải lúc nào cũng được điều tra ở nhiều nơi của Vương quốc Anh vì một số dịch vụ Tiêu chuẩn Thương mại đã bỏ qua lĩnh vực này.

Which? cũng cảnh báo người mua hàng nên cảnh giác khi mua hàng trên các thị trường trực tuyến. Tổ chức này khuyến khích mọi người mua mỹ phẩm tại cửa hàng hoặc trực tuyến trực tiếp từ trang web chính thức của thương hiệu hoặc thông qua một trong những nhà bán lẻ trực tiếp hoặc cổ đông được phê duyệt.

Tổng giám đốc của Nhóm chống hàng giả Phil Lewis cho biết Which? rằng ngay cả đối với các sản phẩm giả rẻ hơn, lợi nhuận biên cũng rất cao, có nghĩa là người tiêu dùng nên cảnh giác ngay cả khi mức giảm giá dường như hợp lý hơn.

Giám đốc Chính sách và Vận động của Which? Rocio Concha cho biết: ‘Điều đáng báo động là các nhà nghiên cứu của Which? đã có thể tìm thấy số lượng lớn các sản phẩm mỹ phẩm giả mạo nguy hiểm có thể như vậy trên các thị trường trực tuyến phổ biến, nơi mà các thanh thiếu niên đặc biệt có thể bị lôi cuốn bởi những gì dường như là giảm giá lớn đối với các thương hiệu nổi tiếng.

Người tiêu dùng nên tự tin như vậy khi mua sản phẩm trực tuyến tương tự như khi họ mua hàng trực tiếp, nhưng trên thực tế họ có nguy cơ mua mỹ phẩm không được kiểm tra, không quản lý và có khả năng độc hại.

Các tiêu chuẩn thương mại cần hành động quyết liệt để ngăn chặn những sản phẩm này xâm nhập vào nhà người dân, nhưng do nguồn lực hạn chế và nhu cầu cạnh tranh, các cuộc điều tra về hàng giả đã bị giảm thiểu ở nhiều nơi của đất nước. Chính phủ phải đảm bảo có các nhiệm vụ rõ ràng đối với các thị trường trực tuyến để ngăn chặn việc bán hàng giả, và cam kết khẩn cấp đối với các cải cách cần thiết để đảm bảo hệ thống thực thi người tiêu dùng của chúng ta phù hợp với thế kỷ 21.

Trong bối cảnh mạng xã hội phát triển bùng nổ hiện nay, việc minh bạch hóa hoạt động quảng cáo thông qua người có ảnh hưởng đã trở thành một yêu cầu cấp thiết. Mục đích chính của việc này là bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và duy trì sự minh bạch, lành mạnh của thị trường.

Sự phát triển mạnh mẽ của mạng xã hội đã làm thay đổi cách người tiêu dùng tiếp cận thông tin và ra quyết định mua sắm. Ngày càng có nhiều người tiêu dùng tin tưởng vào ý kiến của người thân, bạn bè hoặc những người có ảnh hưởng – những cá nhân thường chia sẻ trải nghiệm cá nhân, tạo cảm giác gần gũi và chân thực. Tuy nhiên, chính niềm tin này dễ bị lợi dụng. Nhiều người có ảnh hưởng và nhãn hàng đã lồng ghép nội dung quảng cáo mà không công khai là quảng cáo, khiến người xem tưởng rằng họ thật lòng giới thiệu sản phẩm.

Điều này dẫn đến việc người tiêu dùng không thể đưa ra quyết định mua sắm một cách tỉnh táo, nhất là khi họ tin tưởng tuyệt đối vào lời khuyên từ người nổi tiếng mà không nghi ngờ gì về mục đích thật sự phía sau. Thực tế cho thấy, nhiều người tiêu dùng bị cuốn theo cảm xúc cá nhân, tin tưởng vào lời giới thiệu mà không biết đó là quảng cáo. Điều này dẫn đến tình trạng mua phải sản phẩm không đúng chất lượng, thậm chí ảnh hưởng đến sức khỏe, an toàn người dùng.

Theo đại biểu Tạ Văn Hạ – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, tình trạng quảng cáo trá hình đang len lỏi trên các nền tảng số và ảnh hưởng rất lớn đến tâm lý giới trẻ, đặc biệt là trẻ em. Nhiều nội dung quảng cáo mang tính dung tục, lệch chuẩn văn hóa, hướng tới việc câu view, gây hiệu ứng đám đông, làm xói mòn giá trị đạo đức.

Một trong những giải pháp quan trọng được đề xuất là yêu cầu người truyền tải quảng cáo phải được kiểm soát và chứng nhận năng lực, tương tự như hướng dẫn viên du lịch. Các nền tảng mạng xã hội phải chịu trách nhiệm trong việc kiểm duyệt và xác thực danh tính, mục đích của người truyền tải nội dung thương mại.

Nghị định 55/2024/NĐ-CP ngày 16/5/2024 của Chính phủ đã quy định rõ khái niệm người có ảnh hưởng và trách nhiệm của họ trong việc thông báo trước cho người tiêu dùng về việc mình được tài trợ để cung cấp thông tin về sản phẩm. Nếu không công khai điều này với người tiêu dùng, hoặc cung cấp thông tin không chính xác, không đầy đủ, họ sẽ bị xem xét xử phạt hành chính.

Để bảo đảm quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng, đồng thời xây dựng môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng, yêu cầu đặt ra là các chủ thể tham gia – tổ chức, cá nhân kinh doanh và người có ảnh hưởng – tuân thủ nghiêm các quy định pháp luật về cung cấp thông tin và trách nhiệm minh bạch trong hoạt động quảng cáo.

Đại biểu Quốc hội Tạ Văn Hạ cho rằng cần phải có quy định chặt chẽ về người truyền tải thông tin quảng cáo, yêu cầu những người này phải được đào tạo, cấp chứng chỉ và cập nhật kiến thức định kỳ. Bên cạnh đó, các nền tảng mạng xã hội phải chịu trách nhiệm kiểm soát, thay vì chỉ làm trung gian giữa người bán và người quảng bá sản phẩm.