Chương trình nghệ thuật sáng tạo ‘Gom Show – Âm thanh từ gốm’ đã đưa những thanh âm từ gốm Việt lên sân khấu, tạo nên một dòng chảy nghệ thuật đương đại độc đáo. Đây là hành trình âm thanh đặc biệt, nơi những chiếc bàn xoay gốm trở thành người dẫn chuyện, và các vật dụng gốm như chum, vại, niêu, chiêng, chuông… có cơ hội kể câu chuyện của riêng mình thông qua những thanh âm hoà tấu, đồng điệu, riêng biệt.

Nghệ sĩ Đinh Anh Tuấn, thành viên của nhóm tác giả Gom Show, chia sẻ rằng chương trình này tìm về bản chất của văn hóa gốm, vốn được hình thành từ đất, nước, lửa – những yếu tố đã gắn bó với con người từ hàng nghìn năm trước. ‘Văn hóa gốm từ đất, nước, lửa. Yếu tố đó là con người hòa mình vào thiên nhiên, khai thác thiên nhiên từ hàng nghìn năm trước. Và bây giờ không thay đổi, vẫn là đất, nước, lửa, đó là triết lý rất bền bỉ.’

Nghệ sĩ Trần Quốc Thịnh cũng bày tỏ rằng nhạc cụ được tạo ra từ chính chất liệu làm nên chúng, và âm sắc của chất liệu được chuyển tải rất rõ. ‘Ví dụ nhạc cụ trong chương trình như chung thanh, chiêng sành. Âm sắc của chất liệu được chuyển tải rất rõ. Ở chung thanh, mình cảm giác có một số âm sắc và dải tần âm sắc của các chất liệu khoáng chất tạo nên chúng’.

Show diễn không chỉ là hành trình âm thanh sử dụng thủ pháp ước lệ kể câu chuyện của đất của người bằng ngôn ngữ không lời, mà còn kết nối một di sản vừa hữu hình vừa trầm sâu trong tâm thức – văn hoá gốm. Thông qua chương trình, nghệ sĩ muốn gửi gắm tới khán giả giá trị khai thác từ vật liệu của tự nhiên, thiên nhiên gần gũi với con người và đó là cái lõi cuối cùng của văn hóa gốm.

Thông qua việc sử dụng các vật dụng gốm như nhạc cụ, chương trình nghệ thuật ‘Gom Show – Âm thanh từ gốm’ đã thể hiện một cách sáng tạo và độc đáo mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên, giữa văn hóa và nghệ thuật. Đây là một nỗ lực đáng khen trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của văn hóa gốm, cũng như giới thiệu đến công chúng một góc nhìn mới về nghệ thuật đương đại Việt Nam.

Chương trình ‘Gom Show – Âm thanh từ gốm’ là một sự kiện nghệ thuật đáng chú ý, thể hiện sự sáng tạo và đổi mới trong việc kết hợp giữa âm thanh và gốm. Qua đó, nghệ sĩ và ban tổ chức hy vọng sẽ mang đến cho khán giả những trải nghiệm mới mẻ và sâu sắc về văn hóa gốm và nghệ thuật Việt Nam.

Nghề làm gốm truyền thống của người M’nông Rlăm tại buôn Dơng Bắk, xã Liên Sơn, huyện Lắk, tỉnh Đắk Lắk, đã tồn tại bền vững qua nhiều thế hệ. Kỹ thuật “nuôi đất”, “trích đất” và nung lộ thiên là những phương pháp độc đáo được áp dụng trong quá trình sản xuất gốm. Đặc trưng của gốm M’nông Rlăm là không sử dụng bàn xoay, không lò nung và không khuôn đúc.

Quá trình làm gốm bắt đầu từ việc “nuôi đất”, tức là ủ đất sét lấy từ bờ sông Krông Ana để giữ ẩm và bảo tồn chất đất. Người thợ sau đó sẽ tiến hành “trích đất”, lấy một lượng đất vừa đủ để tạo nên một sản phẩm. Đây được xem như một nghi thức tâm linh nhằm cầu mong sự thuận lợi và thành công trong quá trình sản xuất.

Gốm của người M’nông Rlăm được tạo dáng hoàn toàn bằng tay, không sử dụng bàn xoay. Người thợ sẽ di chuyển xung quanh sản phẩm trong quá trình nặn, tương đồng với cách làm gốm của người Chăm. Sản phẩm sau khi được tạo hình sẽ được đánh bóng bằng đá, khắc họa tiết bằng que tre và sau đó phơi khô tự nhiên. Cuối cùng, sản phẩm sẽ được nung trong lửa khoảng 30 phút với nhiên liệu vỏ trấu và mùn cưa.

Gốm truyền thống của người M’nông Rlăm đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào cuối năm 2024. Sự công nhận này đánh dấu bước chuyển quan trọng trong hành trình gìn giữ và phục hồi một làng nghề truyền thống đặc sắc của Tây Nguyên. Tuy nhiên, việc gìn giữ nghề gốm truyền thống đang đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm sự mai một về nhân lực, nguyên liệu khan hiếm và khó khăn trong tiêu thụ sản phẩm.

Chính quyền địa phương đã triển khai một số đề án bảo tồn và phát triển làng nghề gốm truyền thống. Một số biện pháp đã được thực hiện bao gồm đặt hàng sản phẩm gốm từ nghệ nhân địa phương, tổ chức các lớp truyền dạy nghề và giới thiệu sản phẩm đến các đơn vị lữ hành. Gốm thủ công của buôn Dơng Bắk đã được công nhận là sản phẩm OCOP đạt 3 sao cấp tỉnh, mở ra cơ hội tiếp cận thị trường rộng hơn.

Du lịch cộng đồng đã mang đến hy vọng mới cho nghề làm gốm của người M’nông tại buôn Dơng Bắk. Các tour du lịch trải nghiệm đã được tổ chức, tạo điều kiện cho nghệ nhân địa phương trình diễn kỹ thuật làm gốm cổ. Du khách khi đến thăm làng gốm không chỉ được tìm hiểu quy trình thủ công mà còn có thể trực tiếp tham gia tạo hình, trang trí sản phẩm và mang về làm kỷ niệm. Những hoạt động này bước đầu giúp gốm của người M’nông Rlăm có thêm cơ hội được hồi sinh, đồng thời trở thành điểm nhấn văn hóa trong phát triển du lịch bền vững tại khu vực Tây Nguyên.

Trong thời đại số hóa, làng gốm Bát Tràng, ven sông Hồng, đang chứng kiến sự trở về của nhiều người trẻ nhằm giữ gìn truyền thống và lan tỏa vẻ đẹp của gốm Việt thông qua mạng xã hội. Tại đây, thế hệ trẻ đang tích cực kết hợp phương pháp truyền thống với công nghệ hiện đại để đưa gốm Bát Tràng đến gần hơn với công chúng.

Anh Nguyễn Minh Quang, 25 tuổi, là một trong những người trẻ đang làm việc chăm chỉ tại làng gốm Bát Tràng. Anh đã tạo lập một trang fanpage trên Facebook và thường xuyên đăng tải video trên TikTok để giới thiệu và bán các sản phẩm gốm của mình. Qua mạng xã hội, anh Minh Quang đã có thể tiếp cận với khách hàng từ khắp nơi trên thế giới và giới thiệu đến họ những sản phẩm gốm thủ công truyền thống của làng gốm Bát Tràng.

Mỗi ngày, anh Minh Quang không chỉ sản xuất gốm mà còn phải xử lý hình ảnh và cung cấp các sản phẩm kiểu mẫu mới đến khách hàng. Thông qua mạng xã hội, khách hàng có thể cảm nhận được công sức làm ra từng chi tiết nhỏ của sản phẩm và đặt hàng trực tuyến. Điều này đã giúp anh Minh Quang và nhiều người trẻ tại làng gốm Bát Tràng có thể tiếp cận với thị trường quốc tế và tăng cường doanh thu.

Người trẻ quay lại làng nghề không chỉ đơn thuần là giữ nghề theo nghĩa truyền thống mà còn là một sự tiếp biến hiện đại. Bằng tư duy thị trường, họ biết khách hàng cần gì và làm sao để tiếp cận khách hàng thông qua các công cụ mạng xã hội. Việc ghi lại toàn bộ hành trình sáng tạo, từ khâu chuẩn bị nguyên liệu đến xử lý men và nung lò, đã giúp người xem hiểu rõ hơn về quá trình công phu phía sau mỗi sản phẩm làm từ gốm.

Nghệ nhân Tô Thanh Sơn, người có khoảng 65 năm trong nghề, nhận định rằng thế hệ trẻ đang làm nghề theo cách rất khác nhưng vẫn trân trọng giá trị của nghề gốm. Ông mừng vì các cháu đã làm được điều mà thế hệ chúng tôi chưa từng nghĩ tới: đưa gốm Bát Tràng ra thế giới… chỉ bằng một cú nhấp chuột.

Trong hành trình gìn giữ và phát triển nghề gốm Bát Tràng, lớp người trẻ đang chứng minh họ không chỉ là người thừa kế mà còn là những người kiến tạo. Họ không “đóng khung” mình trong khuôn mẫu cũ mà mạnh dạn thử nghiệm cái mới, kết nối truyền thống với công nghệ hiện đại.