Chợ nổi Cái Răng, một biểu tượng văn hóa của vùng Đồng bằng sông Cửu Long, vừa được tạp chí du lịch Travel+Leisure Asia vinh danh vào vị trí thứ 7 trong danh sách ’10 khu chợ ẩm thực hấp dẫn nhất thế giới’. Sự công nhận này không chỉ phản ánh giá trị của văn hóa ẩm thực sông nước đặc trưng của miền Tây Nam Bộ mà còn khẳng định tiềm năng của loại hình du lịch dựa trên văn hóa truyền thống. Tuy nhiên, thực trạng hiện nay đang cho thấy một tương lai không chắc chắn cho những nét văn hóa đặc trưng này.
Trước đây, chợ nổi không chỉ là nơi trao đổi hàng hóa đơn thuần mà còn là không gian văn hóa sống động, phản ánh bản sắc của một vùng đất ‘trên bến dưới thuyền’. Mỗi chiếc ghe chở đầy hàng hóa trở thành một ‘gian hàng’ và mỗi thương hồ, những người lái ghe, là một phần không thể thiếu của cộng đồng cư dân sông nước. Tuy nhiên, trong một thập kỷ qua, số lượng ghe buôn tại chợ nổi Cái Răng đã giảm mạnh từ hơn 500 xuống còn chưa đầy 250. Tình trạng tương tự cũng được ghi nhận tại các chợ nổi khác như Cái Bè, Ngã Năm, Ngã Bảy hay Long Xuyên.
Nhiều yếu tố đã dẫn đến tình trạng này, bao gồm việc xây dựng bờ kè để chống sạt lở, khiến ghe thuyền khó cập bến, và chi phí xăng dầu tăng cao làm giảm khả năng duy trì hoạt động của các thương hồ. Bên cạnh đó, sự thiếu hụt người kế tục và sự thay đổi trong nhu cầu tiêu dùng cũng khiến nhiều thương hồ buộc phải rời ghe, bỏ nghề mưu sinh đã gắn bó hàng chục năm.
Các chuyên gia nhận định rằng để bảo tồn chợ nổi, không chỉ tập trung vào đầu tư hình thức cho du lịch mà quan trọng hơn là phải tìm cách khôi phục sinh kế bền vững cho thương hồ. Điều này đòi hỏi sự hỗ trợ từ chính sách, bao gồm quy hoạch chợ nổi theo hướng ‘phố chợ trên sông’, hỗ trợ về chi phí neo đậu, nhiên liệu và việc tổ chức các hoạt động văn nghệ dân gian để giữ gìn bản sắc văn hóa.
Mô hình phát triển tích hợp đã được đề xuất trong dự thảo Đề án bảo tồn Chợ nổi Cái Răng đến năm 2030, bao gồm khu vực kinh doanh thương mại dịch vụ, trưng bày các sản phẩm OCOP, nông sản, khu vực biểu diễn nghệ thuật và khu vực vựa của thương hồ. Học tập từ Thái Lan, một quốc gia không có chợ nổi tự nhiên nhưng đã thành công trong việc tạo dựng không gian văn hóa sống động trên sông, Việt Nam hoàn toàn có thể áp dụng những giải pháp sáng tạo để cứu sống và phát triển loại hình văn hóa đặc trưng này.
Giữ được thương hồ chính là giữ được nhịp sống ghe thuyền, giữ được văn hóa và bản sắc của một vùng đất, từ đó tạo tiền đề cho sự phát triển bền vững của du lịch và kinh tế địa phương. Mỗi nỗ lực bảo tồn không chỉ giúp duy trì một di sản văn hóa quý giá mà còn góp phần xây dựng một tương lai tươi sáng cho những cộng đồng phụ thuộc vào sông nước.
Travel+Leisure Asia đã có một cái nhìn sâu sắc khi vinh danh chợ nổi Cái Răng, không chỉ như một điểm đến du lịch mà còn là biểu tượng văn hóa của Việt Nam. Giờ đây, việc tiếp tục giữ gìn và phát huy giá trị này thuộc về trách nhiệm của chúng ta.
Viện CISED, với đề xuất mô hình phát triển tích hợp, đã đưa ra một hướng đi cụ thể cho việc bảo tồn và phát huy giá trị của chợ nổi Cái Răng cũng như các chợ nổi khác trên cả nước.