Trường hợp một người dân ở Hà Nội bị đe dọa và ép buộc nộp 20 triệu đồng tiền “quỹ xóm” khi dọn dẹp khu đất của gia đình đã đặt ra nhiều câu hỏi về tính hợp pháp của các khoản thu trong cộng đồng dân cư. Luật sư Đặng Văn Cường, Trưởng Văn phòng Luật sư Chính pháp (Đoàn Luật sư TP Hà Nội), đã đưa ra góc nhìn pháp lý về vấn đề này.
Ông Cường cho biết rằng mọi khoản huy động trong cộng đồng dân cư đều phải dựa trên nguyên tắc tự nguyện, công khai và minh bạch. Việc một cá nhân hoặc nhóm người tự ý đặt ra một mức thu mang tính áp đặt và bắt buộc người khác phải tuân theo là hoàn toàn trái pháp luật. Điều này có nghĩa là bất kỳ khoản đóng góp nào trong cộng đồng đều cần được thực hiện một cách công khai và có sự đồng thuận từ các thành viên.
TS. Luật sư Đặng Văn Cường chỉ ra rằng đối với các khoản đóng góp tại cộng đồng, Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở đã quy định rất rõ ràng. Các khoản đóng góp, huy động trong cộng đồng dân cư phải dựa trên sự tự nguyện, minh bạch và được sự đồng ý của ít nhất 2/3 số hộ gia đình, đồng thời cần có sự giám sát của cơ quan nhà nước và cộng đồng. Đóng góp phải là sự tự nguyện và không được áp đặt, và trên thực tế, sự khác biệt giữa nhận thức và quy định pháp luật cũng như phong tục địa phương có thể dẫn đến xung đột lợi ích.
Về trường hợp của anh Đ.X.T, người bị đe dọa và ép nộp 20 triệu đồng và chỉ nhận một tờ giấy viết tay, luật sư Cường khẳng định đây là hành vi vi phạm nghiêm trọng các quy định về tài chính, kế toán. Việc này không chỉ tiềm ẩn nguy cơ thất thoát, thiếu minh bạch mà còn có thể bị xử lý vi phạm hành chính hoặc thậm chí bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu có dấu hiệu chiếm đoạt hoặc sử dụng sai mục đích.
Trước lập luận của một số người cho rằng “đường do dân góp tiền làm thì có quyền thu tiền,” luật sư Đặng Văn Cường đã khẳng định rằng lập luận này hoàn toàn không có cơ sở pháp lý. Ông giải thích rằng quyền sở hữu tài sản chỉ được xác lập khi có căn cứ hợp pháp. Việc người dân tự nguyện góp tiền làm đường là hành vi vì lợi ích chung và không làm phát sinh quyền sở hữu cá nhân hay nhóm người đối với công trình đó.
Ngoài ra, đường xóm được làm trên đất công hoặc dùng chung cho cộng đồng, thuộc loại tài sản công thuộc sở hữu toàn dân, do Nhà nước thống nhất quản lý. Việc thu phí sử dụng đường bộ chỉ được thực hiện khi có quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền, đi kèm với chứng từ tài chính hợp lệ. Do đó, bất kỳ hình thức thu tiền nào không dựa trên cơ sở pháp lý và minh bạch sẽ là vi phạm pháp luật.